Voedselbos d’Ekkers
Aan de Westakkers in Berlicum ligt ons grootste project: Voedselbos d’Ekkers.
Een voedselbos is een door mensen gemaakte plantengemeenschap met bomen, struiken en planten.
Dat is bij d’Ekkers ook het geval. Er staan veel eetbare soorten. Landbouw en natuur worden door ons gecombineerd met duurzame voedselproductie. Omdat deze akker in het verleden jarenlang geploegd is en het landgebruik eenzijdig was, behoeft de bodem veel verbetering. Hierdoor duurt de aanleg van het voedselbos enkele jaren. Het is de bedoeling dat ons voedselbos uiteindelijk zelfvoorzienend en klimaatbestendig wordt, zodat het relatief weinig onderhoud nodig heeft. Het perceel d’Ekkers bestaat uit twee delen. De totale oppervlakte bedraagt 1,5 ha. In het noorden is een productiebos aangelegd met 11 cirkels en in het zuiden gaat het romantische bos zorgen voor beleving en ontspanning. Meer uitgebreide informatie over ons voedselbos lees je hieronder in het uitklapmenu.
Hoe het begon
Het ontstaan van het voedselbos
In 2018 werd tijdens een bijeenkomst van de wijk ‘Westerbroek’ in Berlicum het idee bedacht om ergens (in de buurt van de wijk) een voedselbos aan te gaan leggen. Al snel was er een clubje enthousiaste mensen bezig om uit te zoeken wat er allemaal komt kijken bij zo’n project. De wijkmakelaar van de gemeente was ook erg betrokken en ging op zoek naar een geschikt perceel. Dat werd al redelijk snel gevonden en zelfs in de buurt van Westerbroek. Het betrof een stuk land verdeeld over 2 percelen, aan de Westakkers, van totaal ongeveer 1,8 hectare inclusief de al bestaande houtwal. Netto bleef er 1,5 hectare over voor het voedselbos. Een behoorlijk stuk grond dus waar we erg blij mee waren.
Door de gemeente werd de bestaande pacht opgezegd en het land werd in bruikleen ter beschikking gesteld. Omdat de werkgroep van het voedselbos geen officiële status had, werd aansluiting gezocht bij een bestaande organisatie. Dat werd de Stichting Landschapsbeheer Aa-dal die al in het gebied actief was met natuurbeheer en natuurontwikkeling. Niet alleen van de stichting kregen we support maar ook van het Groene Woud, het Groen Ontwikkelfonds Brabant, Brabants Landschap en Waterschap Aa en Maas kregen we subsidie en ondersteuning. De gemeente Sint-Michielsgestel stelde, naast de percelen, ook subsidie beschikbaar. Door de financiële inbreng van deze instanties was het o.a. mogelijk om een projectplan en een inrichtingsplan te laten maken.
In februari 2020 was de officiële start van voedselbos d’Ekkers. We hebben deze naam gekozen omdat het gebied in de volksmond zo genoemd werd. Het is dialect voor ‘de Akkers’. Het startsein werd gegeven door de kinderburgemeester door een informatiebord te onthullen en een indrukwekkende speech te houden. Ondertussen werd het land bewerkt met paarden die met een eg het land egaliseerden.
Wat is een voedselbos?
Volgens de Green Deal voedselbossen is de definitie als volgt:
“Een voedselbos is een door mensen ontworpen productief ecosysteem naar het voorbeeld van een natuurlijk bos. Met een hoge diversiteit aan meerjarige en/of houtige soorten waarvan delen (vruchten, zaden, bladeren, stengels etc.) voor de mens als voedsel dienen. Voedselbossen zijn multifunctionele systemen waarin de productie van voedsel zich laat combineren met educatie en recreatie. Met aanwezigheid van: 1. Een kruinlaag van hogere bomen 2. Minimaal drie andere vegetatielagen van respectievelijk lagere bomen, struiken, kruiden, bodembedekkers, ondergrondse gewassen en klimplanten 3. Een rijk bosbodemleven.”
Op deze definitie zijn vele variaties te vinden. Een van de belangrijkste uitgangspunten is in ieder geval dat er minimaal 5 lagen dienen te zijn om een voedselbos genoemd te mogen worden. Een bossysteem dat vol staat met veel soorten bomen, struiken en planten. Al het leven is er welkom en voelt zich er thuis. Na het aanplanten kent een voedselbos weinig onderhoudswerk. Geen kunstmest, geen pesticiden, geen tractors. Dat kan omdat de bodem niet wordt uitgeput, de vele soorten zorgen voor een robuust systeem met veel biodiversiteit. Als er veel variatie is, ontstaat er een gezonde bodemopbouw, is er bestuiving en mag je een natuurlijke plaag-bestrijding verwachten.
Een voedselbos is dus een prachtige manier om voedselproductie en natuur met elkaar te combineren. Maar het levert ook een (kleine) bijdrage aan de bestrijding van de huidige klimaatproblemen (klimaatadaptatie). Zo slaat een voedselbos veel koolstof op, wordt hittestress verminderd en zorgt het op den duur ook voor wateropvang en besparing. Dit laatste vooral door de vorming van biomassa waardoor vocht langer wordt vastgehouden in de bodem.
Stand van zaken d’Ekkers
Hoe gaat het nu?
Na de start in februari 2020 is er heel veel werk verzet door een wisselende groep vrijwilligers. Eerst werden er plantvakken uitgezet in de vorm van cirkels. De tussenliggende ruimte hebben we ingezaaid met kruidenrijk grasland. Dat wordt minimaal eenmaal per jaar gemaaid en het hooi wordt in de plantvakken gedeponeerd waar het dienstdoet als mulch. Ook zijn er enkele insectenhotels en muizenruiters aangelegd.
Omdat de bodem door jarenlang intensief gebruik en bemesting uitgeput is geraakt werd 22 ton lavagruis opgebracht. We hopen dat hiermee de mineralenhuishouding weer wat op orde komt en dat de verzuring afneemt. In het lavagruis zit nl. ook calcium. Langs de open randen van d’Ekkers werden 650 stuks bosplantsoen aangeplant zoals meidoorn, gelderse roos, kardinaalsmuts en els. Dit dient als windvang en beschutting voor vogels. Er werden 160 bomen geplant waaronder walnoten, pecannoten, appels, peren, pruimen en kersen. In november 2021 werden nog eens 300 hoge en lage struiken geplant waaronder vijgen, hazelnoten, olijfwilg, paw paw, erwtenstruiken en vele soorten bessen.
Het voedselbos is ook opgezet als een plek waar mensen elkaar in de natuur kunnen treffen en tot rust kunnen komen. Vandaar ook dat er een natuurlijke ontmoetingsplek is gecreëerd in de vorm van zitjes en een grote tafel. Er is een houten hek om fietsen tegenaan te plaatsen en om de hond aan vast te binden. Dit laatste is belangrijk want honden en voedselproductie gaan niet goed samen. Zeker niet nu we ook begonnen zijn met de aanleg van de kruidlaag. Omdat we in 2019 geconfronteerd werden met een lange en hete zomer hebben we haast gemaakt met de aanleg van wateropvang in de vorm van containers. Die worden nog gevuld met grondwater maar de bedoeling is dat we in de toekomst zelf regenwater opvangen. Als het goed is, zal deze voorziening op den duur niet meer nodig zijn omdat door de opbouw van biomassa vocht in de bodem beter vastgehouden kan worden. Dat is echter afwachten want d’Ekkers ligt op een hoge zandrug en er worden door de klimaatverandering lange droge periodes voorspeld.
Uitgangspunt is dat het voedselbos openbaar toegankelijk is en dat iedereen voor eigen gebruik wat kan plukken. Dat wil zeggen ter plekke kan proeven en ook wat mee kan nemen. Daar zijn (nog) geen regels voor en gaandeweg zal pas blijken of die nodig zijn. Ook hopen we op educatief gebied wat te kunnen gaan betekenen, zowel voor kinderen als volwassenen. We hebben het voedselbos ingedeeld in een zogenoemd romantisch bos en in een productiebos. Het romantische bos heeft kronkelende paadjes en heeft een want minder logische opbouw. Hier zal iedereen zelf zijn weg moeten vinden en op ontdekkingstocht kunnen gaan. In dit deel is de ingang en bevindt zich ook de ontmoetingsplaats. Het productiebos is veel rationeler van opzet en kent rechte paden en de soorten staan in rijen in een logische volgorde. We gaan bekijken of we van dit perceel kunnen gaan oogsten zodat we mogelijk ook wat inkomsten gaan genereren. Want voor de aanleg is er wel subsidie maar we zullen ons in de toekomst zelf moeten gaan bedruipen. Zover is het allemaal nog niet, het duurt zeker vijf jaar voordat je de vorming van een voedselbos echt goed gaat zien. In die tijd moet je vooral de natuur zijn gang laten gaan en de kans geven een zelfstandig ecosysteem te vormen.
De dieren hebben het voedselbos in ieder geval al gevonden want we hebben er al dassen, reeën, hazen, patrijzen, vossen en torenvalken gezien. Om over de mollen, muizen, vogels en insecten nog maar te zwijgen. We hopen dat we in de toekomst, naast de dieren, ook veel bezoekers mogen gaan verwelkomen. Want dat is toch het uitgangspunt, dat alles en iedereen in voedselbos d’Ekkers kan genieten van de natuur en er ook nog iets lekkers en gezonds kan eten.
Plattegrond
Aanplant productiebos
Via deze link kun je een Excel bestand downloaden met daarin alle beplanting in het productiebos: Plattegrond Bomen struiken Productiebos d’Ekkers
Aanplant romantisch bos
Via deze link kun je een Excel bestand downloaden met daarin alle beplanting in het romantisch bos: Plattegrond Bomen struiken Romantisch bos d’Ekkers
Drie jaar na de eerste opzet van het voedselbos zijn de bomen, struiken en vaste planten aangeplant en het projectplan is uitgevoerd. Voedselbos d’Ekkers komt daarmee in de tweede fase, die van groei en ontwikkeling. Vanuit de behoefte om over een aantal zaken voor de nabije toekomst helderheid te geven is bijgaand toekomstplan geschreven. De start daarvoor was een avond met de vrijwilligers van het voedselbos, waarin aan de hand van enkele thema’s suggesties voor de toekomst zijn gedaan. In de volgende hoofdstukken worden de toekomstplannen toegelicht aan de hand van de volgende thema’s:
- Toegankelijkheid (hoofdstuk 2)
- Financiën (hoofdstuk 3)
- Plukdagen (hoofdstuk 4)
- Educatie en vrijwilligers (hoofdstuk 5)
- Beheer en onderhoud (hoofdstuk 6)
Veel leesplezier!
Namens projectgroep Voedselbos d’Ekkers (Piet Wientjes, Albert Zomers en Jacinta Kannekes).
November 2023